Zero z wyspy Akutan, czyli myśliwiec Kogi
Przez cały dzień i noc 4 czerwca każda zdolna do lotu "Catalina" poszukiwała japońskiej floty. Bombowce armii: B-26, B-24 i B-17 także przyłączył się do poszukiwań.
Nie było to łatwe zadanie ze względu na mgłę, chmury, silny wiatr i turbulencje.
Przekonała się o tym załoga PBY dowodzonej przez Jima Hildenbranda, która wpadła w sztormową pogodę w czasie poszukiwań Japończyków. On, jego załoga oraz samolot nigdy nie zostały odnalezione.
Admirał Kakuta także miał problemy. Gęsta mgła zmusiła go do zmniejszenia prędkości swoich okrętów do 10 węzłów. Im dalej płynęli na zachód tym gorsza stawała się pogoda. Pozostawał on jednak w strefie sztormu, który skutecznie ukrywał jego pozycję.
To wpłynęło na rezygnację z planu ataku na wyspy Adak i Atka. Jego okręty nie posiadały radaru, a w panujących warunkach obserwatorzy nie byli w stanie wypatrzeć wysp. Za to pogoda w rejonie Dutch Harbor zdawała się być dużo lepsza. Postanowił zakończyć to co zaczął dzień wcześniej, ponownie atakując Dutch Harbor.
Późnym popołudniem, w odległości około 250 km na południe od wyspy Umnak, radar "Cataliny" dowodzonej przez Marshalla Freerks'a wykrył położenie okrętów Kakuty. Załoga zbliżyła się do okrętów wroga, aby dokładnie ustalić kurs i prędkość dwóch japońskich lotniskowców i ich eskorty. Po pewnym czasie zostali oni zastąpieni przez PBY porucznika Eugene W. Stockstill'a. Niestety myśliwce bojowego patrolu powietrznego z lotniskowca "Ryujo" szybko odnalazły i zestrzeliły wroga.
Inna PBY dowodzona przez porucznika Charlesa Perkinsa wystartowała z Dutch Harbor. Samolot uzbrojony był w torpedę i dwie bomby o masie 226 kg. Załoga odnalazła Kakutę i postanowiła zaatakować lotniskowiec "Junyo" przy użyciu torpedy. Artyleria przeciwlotnicza przestrzeliła zbiornik z olejem jednego z silników. Perkins zrzucił wszystko co miał i uciekł w chmury.
Porucznik James Russell dowodził dywizjonem łodzi latających (VP-42) stacjonującym w Duch Harbor. W momencie wykrycia okrętów Kakuty był w zatoce Cold Bay, na czubku półwyspu Alaska, 290 km na wschód od Dutch Harbor, gdzie szkolił pilotów lotnictwa armii w atakowaniu okrętów przy użyciu torped. W namiocie, który dzielił wspólnie z pułkownikiem Williamem O. Earecksonem z Dowództwa Bombowego, przebywało także dwóch radiooperatorów, którzy nasłuchiwali komunikatów od załóg łodzi latających. Tak Russel wspominał ten czas. "Gdy radiooperator odkrył coś interesującego, nawet w nocy, miał za zadanie osobiście mnie powiadomić. Gdyby przypominało to atak, miałem jak najszybciej zawołać Earecksona. W końcu w poniedziałek 4 czerwca zaczęło się coś dziać. Namierzyliśmy japońskie siły uderzeniowe i wysłaliśmy bombowce Erica. Niestety wszyscy z jego dywizjonu (sześć bombowców B-26) nie odnalazło okrętów Kakuty z wyjątkiem kapitana W. Thornbrough'a, oficera operacyjnego 73. Dywizjonu Bombowego. Wykonał on kilka podejść do ataku torpedowego. Niestety Japończycy szybko reagowali na jego manewry utrudniając oddanie celnego strzału. W czasie tych podchodów maszyna Thornbrough'a została trafiona. W końcu postanowił on ostro zanurkować w kierunku lotniskowca "Ryujo". Miał nadzieję, że aktywator zapalnika, jakim był mały wiatraczek na nosie torpedy, zacznie się obracać pod naporem wiatru i uaktywni torpedę. Torpeda upadła kilka metrów za rufą. Niestety nie doszło do eksplozji. Po zrzuceniu torpedy Thornbrough skierował się do zatoki Cold Bay. Po wylądowaniu nakazał uzbrojenie swojego samolotu w 226 kg bomby i ponownie wystartował do ataku. Pamiętam, że był tak podniecony jak małe dziecko w sklepie z cukierkami. Tym razem nie odnalazł wroga. Ostatni raz, gdy usłyszeliśmy go przez radiostację, jego samolot wzbił się na wysokość 3000 metrów ponad chmury zalegające nad zatoką Cold Bay."
Russell posiadał telefon polowy i bezpośrednie połączenie z tendrem "Casco" kotwiczącym w porcie. Nakazaliśmy kapitanowi okrętu namierzenie sygnałów od Thornbrough'a. Niestety nie udało się. Jak wspomina porucznik Russell: "Później okazało się, że jego samolot spadł do morza po północnej stronie półwyspu Alaska. Kilka dni później znaleziono resztki B-26 z ciałem radiooperatora ciągle przypiętego pasami do siedzenia."
Po tym zdarzeniu lotnisko w rejonie zatoki Cold Bay zostało nazwane lotniskiem Thornbrough'a (Thornbrough Field).
Flota Kakuty była nadal nietknięta, a dowdca skierował ją w kierunku Dutch Harbor, aby dokonać kolejnego ataku powietrznego. Tymi działaniami chciał wywrzeć ciśnienie na Amerykanach, aby skierowali w stronę Alaski więcej swoich okrętów.
W późniejszych godzinach 4 czerwca Japończycy zostali wykryci przez bombowce B-17 wyposażone w radar. Kapitan Jack L. Marks zrzucił swoich pięć bomb przez mgłę w stronę wrogich okrętów. Wszystkie chybiły. B-17 porucznika Thomasa F. Mansfield'a próbował bezskutecznie zaatakować krążownik "Takao". Pocisk krążownika trafił bombowiec bezpośrednio w tylnią sekcję. Samolot spadł w płomieniach.
Krótko potem trzy bombowce B-26 odnalazły wroga i wystrzeliły trzy torpedy: dwie w "Ryujo" i jedną w "Jyuno". Żadna nie trafiła w cel.
Późnym popołudniem z odległości 250 km od Dutch Harbor, Kakuta wysłał 11 "Zero", 11 bombowców nurkujących "Val" i 9 "Kate" do kolejnego uderzenia na Dutch Harbor.
W jednym z myśliwców zasiadał za sterami bosmanmat Tadayoshi Koga.
Myśliwiec zaginął!
Raport bojowy z lotniskowca "Ryujo" z 4 czerwca 1942 roku (5 czerwca czasu tokijskiego) odnaleziony w archiwum japońskiego ministerstwa obrony i przetłumaczony przez Minoru Kawamoto brzmiał: "Pozycja startowa: 52 stopnie 12 minut długości północnej, 169 stopni 7 minut szerokości zachodniej. Czas startu: 12:44. 6 myśliwców "Zero" dowodzonych przez porucznika Masayuki. 12:44 dostrzeżona i zestrzelona wroga łódź latająca. Bombowce zbombardowały zabudowania Dutch Harbor pomiędzy 12:55 a 13:45. O 13:40 bombowce dołączyły do myśliwców "Zero" i powróciły na lotniskowiec. Myśliwce napotkały silny ogień obrony przeciwlotniczej i jeden myśliwiec uległ rozbiciu w rejonie doliny Unara na wyspie Akutan."
Tym sposobem po południu 4 czerwca 1942 roku japońscy najeźdźcy z dwóch lotniskowców przybyli nad Dutch Harbor. Wśród 11 myśliwców "Zero", które przybyły wraz z 20 bombowcami znajdowała się trzysamolotowa sekcja z "Ryujo" dowodzona przez bosmana Endo. Jego skrzydłowymi byli bosmanmat Tsuguo Shikada i Tadayoshi Koga.
Krótko przed pojawieniem się Japończyków nad portem żołnierze z posterunku obserwacyjnego, obserwowali jak trzy "Zera" zestrzeliły w płomieniach PBY. Dokumenty marynarki z Dutch Harbor odnotowały to zdarzenie. " O godzinie 17:43 w Fisherman Post, żołnierze z punktu obserwacyjnego armii zgłosili zestrzelenie łodzi latającej typu "Catalina" niedaleko wyspy Egg. Po upadku samolotu do wody, załoga opuściła pokład. Niestety pływający lotnicy zostali ostrzelani przez wrogie myśliwce w wyniku czego zginęli na miejscu."
Pilotem strąconej maszyny był szeregowy Albert E. Mitchell. Obserwatorzy widzieli jak załoga wspięła się na gumową tratwę, kiedy samolot zaczął tonąć. Zaczęli płynąć w kierunku najbliższego brzegu. Wówczas japońscy piloci zaczęli ich ostrzeliwać aż wszyscy zginęli. Uważa się, że tymi trzema pilotami byli Endo, Shikada i Koga.
Fotografia 5. Szeregowy Albert Edward "Bud" Mitchell dowódca łodzi patrolowej PBY-5A zestrzelonej koło wyspy Egg, 4 czerwca 1942 roku.
Do poszukiwań zestrzelonej PBY wyruszył tender "Gilis", który otrzymał wiadomość o zestrzeleniu "Cataliny" w rejonie wyspy Egg. W dzienniku pokładowym okrętu znalazł się wpis. "O godzinie 19:48 otrzymaliśmy komunikat z Dutch Harbor o zestrzeleniu PBY w rejonie doliny Beaver przy wyspie Egg. Załoga (na pokładzie było 7 osób) unosiła się na wodzie w gumowej tratwie. Wyruszyliśmy w tym kierunku z prędkością 18 węzłów. W rejonie na wschód od wyspy Unalga, pomiędzy tą wyspą a wyspą Egg odnaleźliśmy fragment kadłuba z przyczepionym fragmentem skrzydła długości około dwóch metrów. Dasze poszukiwania ujawniły rozwiniętą tratwę ratunkową z wieloma przestrzelinami, małe szczątki pokrowca na spadochron oraz ciało jednego z członków załogi - W. H. Rawls'a, mechanika pokładowego. Przy ciele znaleziono dziennik pokładowy wskazujący na maszynę o numerze 42-P-4, której pilotem był szeregowy Mitchell. Z powodu nadciągającej nocy dalsze poszukiwania zostały przerwane."
Imieniem dowódcy zestrzelonej "Cataliny" została nazwana baza wojskowa oraz lotnisko, które w późniejszym okresie powstało na Adak.
W 1984 roku pojawiła się książka "Zerosen Moyu" ("Myśliwiec Zero w płomieniach") autorstwa Kunio Yanagida, której fragment zawierał wspomnienia bosmanmata Shikady (obecnie pracującego w banku Tokijskim). To co opisał Shikada nie zgadzało się zarówno z materiałami amerykańskimi jak i z oficjalnym raportem bojowym z lotniskowca "Ryujo".
Według Shikady, 4 czerwca trzy myśliwce "Zero" pilotowane przez Shikadę, Endo i Kogę pojawiły się nad Dutch Harbor gdzie ostrzelały dwie łodzie latające PBY zacumowane przy plaży. Wbrew oczekiwaniom pilotów żadna z łodzi nie stanęła w płomieniach. Shikada relacjonował, że w czasie ostrzeliwania, bombowce nurkujące "Val" zrzuciły swoje bomby, a po nich dokonały tego bombowce horyzontalne.
Wydaje się, że po prawie 50 latach pamięć Shikady zawiodła i pomylił on wydarzenia z 3 czerwca z tym co zaszło 4 czerwca. Połączony raport bojowy z lotniskowców "Jyuno" i "Ryujo" z dnia 3 czerwca zawierał opis ataku myśliwców "Zero" na trzy zakotwiczone przy brzegu "Cataliny", które pomimo usilnych starań pilotów "...nie stanęły w płomieniach". Wygląda na to, że przy udzielaniu wywiadu autorowi książki, Shikada specjalnie nie powiedział o wszystkich wątkach, opuszczając między innymi ten o zestrzeleniu PBY i ostrzelaniu jej załogi w pontonie ratunkowym.
Fotografia 6. Dutch Harbor w czasie japońskiego ataku w dniu 4 czerwca 1942 roku. Na pierwszym planie płonący parowiec "Northwestern".
Dokumenty amerykańskie zawierają informacje o zniszczeniach spowodowanych nalotem z 4 czerwca. Bomby trafiły zakotwiczony parowiec "Northwestern" i spowodowały pożar ugaszony dopiero następnego dnia. Zniszczeniu uległo 6 zbiorników z olejem napędowym, magazyn i szpital, który trafiony został kilkoma bombami. Jedna z bomb przebiła dach hangaru lotniczego niszcząc naprawiane tam dwie "Cataliny". Czterech marynarzy zginęło gdy bomba trafiła ich stanowisko działka przeciwlotniczego.
Obrońcy byli przygotowani do kolejnego nalotu i ogień obrony przeciwlotniczej był intensywny. Żaden z samolotów nie został strącony w rejonie Dutch Harbor.
18 Amerykanów zostało zabitych, a 25 rannych.
Jak wspominał Shikada we wspomnianej książce, podczas drugiego podejścia do ostrzelania dwóch zakotwiczonych PBY, samolot Kogi (o numerze 4593) został trafiony "przez pociski z karabinu maszynowego strzelającego z ziemi". Także zbiornik paliwa w samolocie Shikady został trafiony przez ostrzał z ziemi.
Admirał Russell długo wierzył, że Koga został trafiony przez strzelców pokładowych z łodzi latającej Mitchell'a. Wspomnienia Shikady kazały odrzucić tą hipotezę.
W końcu historyk John Cloe i badacz James Landsdale, niezależnie od siebie, odnaleźli w Archiwum Narodowym zdjęcia wykonane podczas nalotu na Dutch Harbor w dniu 4 czerwca. Na jednej z fotografii dostrzec można japoński myśliwiec ciągnący za sobą, jak się wydawało smugę dymu. W połączeniu z zeznaniami Shikady, można prawie na pewno uważać, że był to samolot Kogi a smugę tworzył wyciekający olej. Zdjęcia potwierdzają zeznania świadków, którzy widzieli nad portem japoński myśliwiec ciągnący za sobą czarną smugę.
Fotografia 7. Wyspa Akutan. Czerwony okrąg wskazuje przybliżone położenie miejsca, w którym rozbił się Tadayoshi Koga.
William M. Robinson, członek załogi baterii "B" z 250. Kalifornijskiego Regimentu Obrony Przeciwlotniczej, który 3 czerwca widział dymiący samolot japoński trafiony przez obronę przeciwlotniczą, zeznał w 1994 roku: "Moja jednostka stacjonowała w rejonie Unalaska Head, od strony morza na północ od Dutch Harbor. Jako jednostka strzelaliśmy do wrogich samolotów dnia 4 czerwca. Pamiętam jak jeden pojedyńczy myśliwiec "Zero" pojawił się nad zatoką. Przeleciał nad nami na wysokości około 200 metrów i był idealnym celem dla naszych karabinów. Zaczęliśmy strzelać do niego z karabinów M1 i karabinów kal. 0.50 cala zamontowanych na stanowiskach przeciwlotniczych."
Al Farren, sierżant plutonu karabinów maszynowych baterii "B" z 250., był prawie na tej samej wysokości co japoński myśliwiec "Zero", który przeleciał nad jego stanowiskiem trzy razy. W 1994 roku Farren zeznał: "Przez pierwsze dwa razy kiedy "Zero" pojawiło się nad nami, strzelec Smith strzelał do wroga z Brwoninga kal. 0.3 cala zamontowanego na stanowisku obronnym. Smith nie poddawał się, ale jego pociski smugowe przeszły za nisko nad lecącym myśliwcem. Kiedy "Zero" pojawiło się po raz trzeci, odepchnąłem Smitha i sam zacząłem strzelać z poprawką. Kiedy Japończyk wykonał przechył na skrzydło zauważyłem jak pociski smugowe trafiły samolot w brzuch. Samolot obniżył lot i poleciał na wschód w kierunku wyspy Akutan ciągnąć za sobą jak się zdawało smugę dymu."
Po odnalezieniu wraku samolotu, ekipa dokonująca oględzin zanotowała "Dziury po pociskach widnieją zarówno od spodu jak i w górnej części samolotu. Nie znaleziono większych przestrzelin niż po kulach kalibru 0.50 cala."
Fotografia 8. Jeden z myśliwców japońskich przelatujący na niskiej wysokości nad zabudowaniami Dutch Harbor. Był to prawie na pewno samolot Kogi.
Wracając do zeznań Shikady, żadne materiały nie wzmiankują o ostrzelaniu dwóch łodzi latających w dniu 4 czerwca. Faktycznie, wszystkie łodzie zostały odseparowane od siebie, aby utrudnić ich ostrzał. Shikada wspominał, że kiedy samolot Kogi został trafiony zaczął ciągnąć za sobą czarną smugę. Jego prędkość spadła i zaczął tracić wysokość. W czasie oględzin samolotu Kogi, odnaleziono źródło wycieku oleju. Pojedyncza kula przecięła przewód powrotny łączący chłodnicę oleju z silnikiem. Gdy silnik pracował, pompował on olej do uszkodzonego przewodu olejowego.
Trzy myśliwce "Zero" skierowały się nad wyspę Akutan odległą od Dutch Harbor o 40 km, która wyznaczona została jako awaryjne miejsce lądowania dla uszkodzonych samolotów. W rejonie wyspy oczekiwała łódź podwodna, która miała podjąć zestrzelonych pilotów.
Nad wyspą Akutan trzy myśliwce krążyły nad porośniętym trawą płaskim terenem, 800 metrów od Broad Bight. Shikada sądził, że grunt był zwarty i idealny do lądowania. Dopiero przy drugim okrążeniu zauważył błyski światła od odbitej wody. Nagle zdał sobie sprawę, że Koga musi dokonać lądowania na brzuchu. Ale Koga wyciągnął podwozie, opuścił klapy zaczął podchodzić do lądowania.
Fotografia 9. Kolejne ujęcie tego samego samolotu kilka sekund później. Widoczna czarna smuga oleju świadcząca, że "Zero" właśnie zostało trafione.
Shikada obserwował jak myśliwiec Kogi dotknął podłoża, jego koła zakopały się w grząskiej ziemi i samolot przewrócił się na plecy.
Pilot bosmanmat Tadayoshi Koga był o krok od zapisania się na kartach historii.
W 1987 roku sławny japoński as lotniczy Saburo Sakai przeszukał archiwa i odnalazł informacje o Tadayoshi Koga.