Powrót

Konstrukcje lotnicze - Mitsubishi Ki-46 Shitei (Dinah)

      Szybko okazało się jednak, że Ki-46 Mb nie do końca spełniają wymagania odbiorcy. W tym czasie modna stała się instalacja uzbrojenia strzeleckiego pod kątem w kadłubie, tak aby móc atakować wrogie bombowce z dolnej półsfery. Z tego też powodu część samolotów w kadłubie między kabinami załogi, w miejscu głównego zbiornika paliwa otrzymała zabudowane pod kątem 70° 37 mm działko Ho-203. Było ono zasilane z bębnowych 25-nabojowych magazynków, które wymieniał obserwator. Miał on do swej dyspozycji osiem takich magazynków. Ponadto pod skrzydłami, między kadłubem a gondolami silnikowymi istniała możliwość podwieszenia dwóch 50 kg bomb powietrze-powietrze typu Ta-dan. Tak przebudowany prototyp był gotów w październiku 1944 r. W tym samym miesiącu został oblatany i uruchomiono jego przebudowę ze standardowych Ki-46 III. Po zaakceptowaniu do produkcji seryjnej samolot otrzymał oznaczenie "Myśliwiec obrony powietrznej Armii Typ 100" (Ki-46 III b/c). Przebudowy kolejnych samolotów z seryjnych Ki-46 III dokonywano w 1. Lotniczo-Technicznym Arsenale Armii w Tachikawa. Pierwsze Ki-46 IIIb trafiły do uzbrojenia 106. Pułku, który 24 października 1944 r. powołano w Kagamigahara. Później, w listopadzie 1944 r. samoloty tego typu skierowano do 16. i 17. SDR bazujących na lotniskach Taisho i Chofu (Japonia).

Fotografia 6. Mitsubishi Ki-46 II na lotnisku Wewak na Nowej Gwinei. Rok 1943.

Także w listopadzie na bazie dotychczasowego 28. Dywizjonu powołano 28. Pułk, mający pełnić funkcję wyspecjalizowanej jednostki myśliwców wysokościowych. Do czasu pojawienia się wersji myśliwskich, wykorzystywano Ki-46 II. Począwszy od stycznia 1945 r. rozpoczęły się dostawy samolotów Ki-46 IIIb/c. Do końca wojny w każdym dywizjonie rozpoznawczym znalazła się jedna eskadra myśliwska nosząca numer pochodzący od numeru dywizjonu np. 16. SDR - 16. Eskadra Myśliwska. W październiku 1944 r. propozycję przebudowy Ki-46 przygotowała wytwórnia Nakajima. W kadłubie między kabinami załogi, w miejscu kadłubowego zbiornika paliwa zabudowano pod kątem 75° jedno-dwa 20 mm działka Ho-5. Przebudowie poddano 5-6 Ki-46 II, oraz jeden Ki-46 III. Prawdopodobnie doświadczenia zebrane przy tej przebudowie posłużyły do opracowania wersji Ki-46 IIIb/c.
      W tym czasie organizacja lotnictwa rozpoznawczego w Japonii przedstawiała się następująco: 17. SDR operował w rejonie niziny Kanto, wspomagany przez doraźnie sformowany dywizjon rozpoznawczy ze Szkoły Lotnictwa Rozpoznawczego Shimoshizu. W centralnej części wysp japońskich działał 16. SDR, natomiast na północy Kiusiu działał 19. SDR. W tym czasie jednym z ważniejszych zadań stojących przed jednostkami rozpoznawczymi wyposażonymi w Ki-46 III były loty zwiadowcze nad amerykańskimi bazami ciężkich bombowców na Marianach. Zbierane informacje umożliwiały późniejsze ataki bombowe wykonywane m.in. przez armijne Ki-67. Do lotów rozpoznawczych nad Mariany, samoloty Ki-46 startowały z bazy Shimoshizu, następne tankowały na Iwojimie, po czym leciały nad cel. W drodze powrotnej, także wykonywano międzylądowanie na Iwojimie. Ponadto bazujące w Japonii Ki-46 IIIa zaangażowane były w patrole na dużych wysokościach nad wyspami japońskimi mające na celu wykrywanie zbliżających się formacji ciężkich bombowców.
      Obok wersji myśliwskiej, kontynuowano prace nad nowymi wersjami rozpoznawczymi. Zostały one przyspieszone po fiasku programu rozwojowego nowego samolotu rozpoznawczego Ki-70 "Clara" mającego być następcą "Dinaha". Jako że dalsza poprawa aerodynamiki samolotu nie była już możliwa, postanowiono zwiększenie osiągów uzyskać poprzez zabudowę zmodernizowanych silników Ha-112 II Ru o mocy 1100 KM (809 kW) na wysokości 10200 m. Początkowo rozważano zastosowanie silnika nowego typu, lecz wiązałoby się to ze zbyt dużymi zmianami w dotychczasowych gondolach silnikowych i tym samym mogło pogorszyć właściwości aerodynamiczne. Silniki Ha-112 II Ru, od wersji poprzedniej różniły się dodaniem turbosprężarki napędzanej gazami spalinowymi, która zabudowana została w tylnej, dolnej części gondoli silnikowej. Nie była to jednak jedyna zmiana, w celu zabudowy nowych jednostek napędowych należało przekonstruować także dotychczasowe gondole silnikowe. Zostały one skrócone, układ rur wydechowych zmieniono, a ze względu na brak miejsca zastosowano metanolowe chłodnice powietrza zasilającego. Ponadto, w celu zwiększenia zasięgu powiększono objętość kadłubowego zbiornika paliwa, tak że łączna ilość paliwa wzrosła do 1977 dm3. Na przełomie 1943 i 1944 r. zbudowano dwa z czterech prototypy nowej wersji, które otrzymały oznaczenie Ki-46 IV. W lutym 1945 r. rozpoczęto próby w locie. Wykazały one spodziewaną poprawę osiągów, aczkolwiek wystąpiły problemy ze sprawnością instalacji paliwowej. 28 lutego 1945 r. załoga mjr Katakura i ppor. Okada lecąc na trzecim prototypie Ki-46 IV pokonała trasę Pekin-Fussa o dystansie 2300 km w czasie 3 h i 15 min., uzyskując na wysokości 10000 m średnią prędkość 700 km/h. Druga załoga w składzie Suzuki/Kanai lecąc na czwartym prototypie, tę samą trasę pokonała tylko w nieco dłuższym czasie. Jednak mimo rewelacyjnych osiągów produkcji Ki-46 IV nie podjęto. Na przeszkodzie stanął brak silników Ha-112II Ru, których pierwszeństwo dostaw otrzymały samoloty myśliwskie przeznaczone do walki z B-29 (Ki-100 i Ki-102). Z tego też powodu jedynie na papierze pozostała wersja myśliwska Ki-46 IVb. Prototypowe egzemplarze Ki-46 IV wykorzystywane były bojowo przez 16. SDR.

Fotografia 7. Mitsubishi Ki-46 w celowniku myśliwca. Zdjęcie wykonane na miastem Darwin w Australii.

24 listopada 1944 r. pierwszy sukces odnotowała wersja myśliwska Ki-46 III. Podporucznik Motokuni Ise z 17. SDR w rejonie wyspy Hachijo (ok. 300 km od Tokio) staranował B-29. 29 listopada, tym razem w sposób klasyczny dwie załogi z tej samej jednostki (kpt. Kitagawa i por. Iseho) przechwyciły i zestrzeliły kolejnego B-29. 22 grudnia 1944 r. w akcję przeciw B-29 zaangażowane były Ki-46 IIIb z 16. i 17. SDR. Jedyny sukces odniosła załoga sierż. Kobayashi i ppor. Takahashi z 17. SDR, która zaatakowała i uszkodziła bombami Ta-Dan jeden B-29. Pięć dni później sierż. Etsuo Kitagawa prawdopodobnie zestrzelił jeden B-29, a dwa kolejne uszkodził. Jednak jego maszyna trafiła w koncentryczny ogień strzelców pokładowych i została uszkodzona. Pilot zdołał jednak dociągnąć na macierzyste lotnisko Togane i przymusowo wylądować.
      Do końca wojny najlepsza pod względem skuteczności w zwalczaniu B-29 była 16. Samodzielna Eskadra Myśliwska, która zgłosiła 14 zestrzelonych i 14 uszkodzonych B-29. Straty własne wyniosły dziesięciu członków załóg, w tym kpt. Toshio Mimami d-ca jednostki. Po jego śmierci dowództwo przejął kpt. Narita. W lutym 1945 r. 16. Eskadra przemianowana została na 82. SEM i przeszła pod dowództwo 246. Pułku. Jednak samolot Ki-46 IIIb/c w roli samolotu myśliwskiego nie sprawdzał się najlepiej. Po zabudowie ciężkiej broni pokładowej samolot stracił wiele na swych osiągach, a szczególnie spadła prędkość wznoszenia. Ponadto dały się odczuć wcześniej wspomniane problemy ze sterownością samolotu. Gdy Ki-46 był wykorzystany jako maszyna rozpoznawcza nie miało to większego znaczenia, lecz kiedy przyszło toczyć walki powietrzne leniwe reagowanie na stery dyskwalifikowało samolot w roli myśliwca. Ponadto praktycznie brak opancerzenia powodował dużą wrażliwość na ogień nieprzyjaciela. Lekka konstrukcja kadłuba sprawiała duże problemy przy montażu i przy eksploatacji uzbrojenia, a wysoko wysunięta lufa 37 mm działka stawiała duży opór aerodynamiczny. Także skuteczność 37 mm działka Ho-203 dawała dużo do życzenia. Łącznie na Ki-46 IIIb przebudowano ok. 75 maszyn, a na Ki-46 IIIb/c ok. 15. Mimo ich stosunkowo niewielkiej skuteczności, przebudowa była kontynuowana do marca 1945 r. 7 kwietnia 1945 r. cztery z sześciu Ki-46 IIIb/c z 28. Pułku zostało zestrzelonych przez eskortujące B-29 myśliwce P-51. Opanowanie przez Amerykanów Iwojimy, i przebazowanie tam jednostek myśliwskich w praktyce uniemożliwił dalsze wykorzystywania Dinahów w roli myśliwca.

Fotografia 8. Fragmenty zestrzelonego samolotu Mitsubishi Ki-46.

      W 1945 r. do dotychczas bazujących w Japonii, dołączyły kolejne jednostki uzbrojone w Ki-46 ściągane z różnych części świata. W zachodnim sektorze pojawił się 28. Pułk przesunięty z Mandżurii, w centralnym 82. SER, a we wschodnim 83. SER. Ponadto na Kurylach i Sachalinie działał 3. i 38. Pułk, w Chinach 81. i 82. Pułk, 16. SDR oraz 18. i 55. SER. Spośród wymienionych jednostek 81. Pułk bazujący w Mukdenie (Mandżuria) otrzymał eskadrę Ki-46 IIIb. Wiązało się to z dywanowymi nalotami B-29 na miejscowy przemysł ciężki.
      W kwietniu 1945 r., po amerykańskim desancie na Okinawę, na wyspę Kiusiu przerzucono 2. i 106. Pułk, 4. SDR, oraz 19. SER, które miały prowadzić rozpoznanie na korzyść jednostek Kamikaze. Dzięki ich działaniu możliwe było przeprowadzenie uderzeń na tak dużą skalę. W akcjach samobójczych wzięły udział także załogi Ki-46. W składzie macierzystych jednostek sformowano Specjalne jednostki uderzeniowe Sakura, które w dniach 7, 12 kwietnia i 14, 23 maja wykonały uderzenia samobójcze. W akcjach tych samoloty Ki-46 uzbrajane były w podwieszane pod kadłubem 500 lub 800 kg bomby.
      Po wybuchu wojny z ZSRR do walki przeciw siłom radzieckim włączył się bazujący w Mukdenie 81. Pułk. Kilka lotów rozpoznawczych wykonały także samoloty 42. Dywizjonu Szkolnego. Jednak wobec dużej przewagi przeciwnika w Mandżurii nie odniosły one większych sukcesów.
      Dla Aliantów Ki-46 przez długi okres czasu był nieuchwytną i bardzo poszukiwaną zdobyczą. Jednostki wywiadu technicznego gromadziły nieliczne szczątki tego samolotu, starając się poznać jego konstrukcję. Pierwszy w miarę kompletny Ki-46 II wpadł w alianckie ręce dopiero po zajęciu Hollandii. Była to maszyna o numerze seryjnym 2846, którą we wrześniu 1944 r. doprowadzono do stanu lotnego. Samolot był później testowany w Stanach Zjednoczonych w ośrodku Anacostia i Patuxent River. Kolejne egzemplarze Ki-46 trafiły do Stanów Zjednoczonych już po wojnie. Były to trzy Ki-46 III i jeden Ki-46 IV. Również Wielka Brytania była zainteresowana tym typem samolotu. Początkowo Ki-46 III, o numerze seryjnym 5439 należący uprzednio do 3. Dywizjonu 81. Pułku, użytkowano w Gremlin Task Force (jednostce wyposażonej w samoloty japońskie i pilotowane przez Japończyków, która wykonywała loty na rzecz Brytyjczyków na Dalekim Wschodzie). Późnej samolot ten przewieziono do Wielkiej Brytanii. Obecnie można go podziwiać w bazie Cosford.
      Wszystkie wersje samolotu Ki-46 wg kodu alianckiego nosiły nazwę "Dinah". Sami Japończycy samolot określali jako "Shitei" co było skrótem od nazwy samolot rozpoznawczy (100 Shiki Shireibu Teisatsuki).

Tabela 1. Dane techniczne wybranych modeli.

Produkcja: Zakłady Mitsubishi Jukogyo K. K. w Nagoi i w Toyama ogółem zbudowały 1742 samoloty Ki-46, tym: 34 Ki-46 I i prototypy (1939-1940 r.); 1093 Ki-46 II (1940-1944 r.); 2 prototypy Ki-46 III (1942 r.); 609 Ki-46 III (1942 -1943 r.); 4 prototypy Ki-46 IV (1943 -1944 r.).

Literatura:
K. Zalewski - "Mitsubishi Ki-46 Shitei Dinach", magazyn "Lotnictwo Wojskowe" nr 5/2003r,
Z. J. Krala - "Kampanie Powietrzne II Wojny Światowej - Daleki Wschód", Wydawnictwo Komunikacji i Łączności / Warszawa.

Film:
Japońska kronika filmowa. Mitsubishi Ki-46.

Strona: 1, 2, 3