Powrót

Konstrukcje lotnicze - Mitsubishi A6M Reisen (Zero)

W tym samym czasie zostały wykonane dwa egzemplarze w całkowicie eksperymentalnej wersji, oznaczonej jako A5M3a, którą skierowano do badań. Przy ich konstrukcji wykorzystane zostały płatowce samolotu A5M1, do napędu których zastosowano 12-to cylindrowe silniki widlaste chłodzone cieczą Hispano-Suiza 12Xcrs o mocy startowej 610 kM i 690 kM na wysokości 3900 m. Między rozwidlonymi cylindrami silnika zamontowano 20 mm działko Hispano, tak aby strzelało przez kołpak śmigła. Próby właśnie tego działka były głównym powodem dla opracowania wersji doświadczalnej A5M3a. Mimo zauważalnego wzrostu osiągów samolotu, nie zdecydowano się na jego produkcję seryjną. Po pierwsze dlatego, że nie chciano uzależniać się od importowanego silnika, a poza tym Lotnictwo Cesarskiej Marynarki Wojennej preferowało silniki gwiazdowe chłodzone powietrzem, jako prostsze w obsłudze i bardziej niezawodne.
Japończycy byli zadowoleni z zupełnej dominacji na chińskim niebie w strefie swoich operacji, która została znacznie rozszerzona po wprowadzeniu samolotów A5M co wymusiło na Chińczykach przeniesienie głównych baz lotniczych dalej w głąb kraju. Samolot w nowej wersji A5M4 powstał właśnie po to, aby wyłączyć z walki chińskie samoloty będące poza zasięgiem wersji A5M2 oraz aby móc zapewnić osłonę myśliwską ponoszącym dotkliwe straty bombowcom Mitsubishi G3M2.

Fotografia 6. Myśliwiec A5M pilota Kashimury sfotografowany krótko po tym jak został trafiony przez ogień obrony pl. nad miastem Nanchang w prowincji Jiangxi. Chiny 9 grudnia 1937 roku.

Nowa wersja zewnętrznie była prawie identyczna jak ostatnie maszyny seryjne A5M2b z podwyższoną tylną częścią kadłuba, zmienionym wiatrochronem i z dodatkowym wyposażeniem. Wersja A5M4 lub oznaczona jako "Pokładowy samolot myśliwski Typ 96 Model 2-4" była budowana w największej liczbie egzemplarzy. Później jej oznaczenie zmieniono na A5M4 Model 24. Napędzana była przez silnik Kotobuki 41 osiągający moc startową 710 kM i 785 kM na wysokości 3000 m. Oprócz zmiany silnika miała także zaczepy pod zewnętrzny cylindryczny odrzucany zbiornik paliwa o pojemności 160 litrów, który zastąpił mały (kroplowy) zbiornik, z którym maksymalna masa startowa wzrosła do 1707 kg, a zasięg i czas lotu odpowiednio do 648 km i do 3 godzin. Wprowadzono później 210 litrowy zbiornik oraz przystosowano samolot do montowania obu typów zbiornika. Nieco później do napędu zastosowano silnik Kotobuki 41 Kai, z którym nowy wariant otrzymał oznaczenie A5M4 Model 34, czym spowodowano wprowadzenie niewielkich zmian w konstrukcji kadłuba. Obydwa warianty produkcyjne przekazywane byty do jednostek pierwszej linii do 1941 roku. Produkcja zakładu w Nagoji i dodatkowo w 21-szym Arsenale Marynarki została później wzmocniona przez firmę K.K. Watanabe Tekkosho. 21-szy Arsenał Lotniczy Marynarki w Omura w latach 1938-1940 zbudował 161 samolotów A5M2 i A5M4, a Watanabe Tekkosho od 1939 do 1941 roku zmontował tylko 39 samolotów A5M4.

Fotografia 7. Inne ujęcie samolotu Kashimury.

Walki nad Chinami wykreowały siedmiu "asów" latających na samolotach A5M, wśród których najwięcej zestrzeleń miał porucznik Tetsuo Iwamoto z 12. Kokutai. W swojej pierwszej walce, która miała miejsce nad Ńanchang 25 lutego 1938 roku, zgłosił zestrzelenie pięciu chińskich myśliwców, a do czasu odwołania go do Japonii uzyskał 14 zwycięstw w 82 lotach bojowych. Dwóch pilotów osiągnęło po 13 zwycięstw. Byli to chorążowie Kiyozumi Koga i Toshio Kuroiwa z 13. i 12. Kokutai. Koga rozpoczął listę zwycięstw podczas ataku na Nanking 19 września 1937 roku, a odwołany do Japonii został w grudniu tegoż roku. Kuroiwa większość swoich zwycięstw uzyskał w ciągu trzech miesięcy wiosny 1938 roku, a w następnym roku odszedł z Lotnictwa Cesarskiej Marynarki aby latać w japońskich liniach lotniczych. 12 zwycięstw osiągnął bos. Kuniyoshi Tanaka z 13. Kokutai, który zdobył dwa pierwsze zwycięstwa nad Ńanchang 9 grudnia 1937 roku. Bosman Sadaaki Akamatsu i porucznik Motonah Suho uzyskali po 11 zwycięstw, a siódmy na liście "asów" latających na samolotach A5M był bosman Momoto Matsumura z 10 zwycięstwami.
W listopadzie 1941 roku, tuż przed rozpoczęciem wojny na Pacyfiku w Malezji została sformowana tymczasowa grupa myśliwska, składająca się z 12 samolotów myśliwskich A5M4 i 27 A6M2 oraz 6 samolotów rozpoznawczych Mitsubishi C5M1, która później została włączona do 22. Koku Sentai. Kiedy wybuchła wojna samoloty A5M były nadal na wyposażeniu jednostek myśliwskich na lotniskowcach Hostio i Ryujo oraz na lekkich lotniskowcach Zuiho i Shoho, które weszły w skład Cesarskiej Marynarki Wojennej w grudniu 1940 i w grudniu 1941. Samoloty A5M wchodziły także w skład jednostek obrony baz na macierzystych wyspach w Sasebo, Omura, Ominato i Takao.

Fotografia 8. A5M w czasie przeglądu silnika.

Brak wystarczającej ilości samolotów myśliwskich A6M Reisen zmusił Chitose Kokutai, wysłanej na Wyspy Marshalla na parę tygodni przed rozpoczęciem wojny, do używania przestarzałych już w tym czasie samolotów A5M4. W lutym 1942 roku sformowany został 4. Kokutai, w skład którego również wchodziło 13 samolotów A5M4 i 27 samolotów bombowych operujących z Rabaulu na Nowej Brytanii. W kwietniu tegoż roku, w ramach 1. Kokutai, który oddał jednostkę myśliwska we wrześniu poprzedniego roku, sformowana została nowa grupa myśliwska składającą się z 13 samolotów A5M4 z przeznaczeniem do obrony Wysp Marshalla. Samoloty A5M4 z tej jednostki zostały wkrótce zastąpione przez nowe samoloty myśliwskie A6M2 Reisen.
Podobnie w 6. Kokutai, także utworzonym w kwietniu 1942 roku, 14 samolotów A5M4 zostało zastąpionych przez nowe samoloty myśliwskie. Od czasu ataku na Pearl Harbor dni pokładowych samolotów myśliwskich A5M, jako samolotów myśliwskich pierwszej linii, były policzone, ale zanim zostały definitywnie wycofane uczestniczyły jeszcze w walkach. Kilkaset samolotów A5M było ciągle na stanie lotnictwa Marynarki, z których ponad połowa używana była do treningu, a około 100 do 200 pozostawało w pierwszej linii w oczekiwaniu na swojego następcę, A6M Reisen.

Fotografia 9. Wersja treningowa myśliwca A5M oznaczona jako A5M4-K.

Samoloty A5M kontynuowały służbę w lotnictwie Marynarki również jako zaawansowany samolot treningowy, a w czasie ogromnego zapotrzebowania na samoloty do osłony Wysp Japońskich znowu służyły jako przechwytujące samoloty myśliwskie. Na początku 1940 roku produkcja samolotów w wersji jednomiejscowej A5M4 Model 24 i A5M4 Model 34 została zaniechana przez zakład w Nagoji po wyprodukowaniu 782 samolotów wszystkich serii. Ale Dai-Ni-juichi Kaigun Kokusho po przerwaniu produkcji i dostarczeniu ostatniego z 161 myśliwców A5M4 kontynuował produkcję dwumiejscowej wersji szkolnej A5M4-K,która była wyposażona w silniki Kotobuki 41 lub podobne Kotobuki 41 Kai. Wersja ta została opracowana przez Arsenał w Omura na wprowadzono płetwy z tyłu osłony z kół podwozia podstawie założeń konstrukcyjnych 15 Shi złożonych przez Kaigun Koku Hombu w 1941 roku. Wymiary gabarytowe samolotu szkolnego A5M4-K pozostały takie same jak w wersji myśliwskiej, z tym że, płyta ogniowa została przeniesiona, rama silnika skrócona, przednia kabina przesunięta została nieco do przodu, a tylną kabinę instruktora umieszczono nad linią spływu skrzydła. Kozioł antykapotażowy umieszczono za przednią kabiną, a w celu polepszenia charakterystyki wychodzenia z korkociągu wprowadzono charakterystyczne boczne płetwy z tyłu kadłuba. Poza tym usunięto osłony z kół podwozia.
Produkcja samolotów A5M4-K była pro wadzona przez Arsenał od 1942 do 1944 ro ku. W tym czasie wyprodukowano 103 ma szyny. Kilka z nich jako samoloty treningowe pozostawało w służbie aż do końca wojny, a nawet były używane razem z wersjami jednomiejscowymi do samobójczych ataków Kamikaze. Tak skończyła się kariera bardzo dobrego samolotu, który zakończył etap słabości w historii lotnictwa japońskiego i pozwolił osiągnąć taki sam poziom techniczny jaki prezentowały konstrukcje lotnicze na Zachodzie. Z chwilą wybuchłu wojny nad Pacyfikiem alianckie służby wywiadowcze nadały wszystkim wersjom samolotu A5M4 kodowe imię "Claude" oraz za rezerwowały imię "Sandy" dla wersji ze skrzydłem łamanym w kształt spłaszczonej litera W, która jak wiemy, nigdy nie pojawiła się jako samolot bojowy, a jedynie istniała jako prototyp i zniszczona została podczas prót statycznych.

Dane techniczne

Opis: jednomiejscowy pokładowy samolot myśliwski (od A5M1 do A5M4) lub dwumiejscowy szkolny samolot myśliwski (A5M4-K). Konstrukcja całkowicie metalowa w płóciennym pokryciem lotek i sterów.

Obsada: pilot w otwartej kabinie (wszystkie wersje za wyjątkiem A5M2b Model 2-2 i A5M4-K). Pilot w zakrytej kabinie (A5M2b Model 2-2). Pilot-uczeń i instruktor w otwartych kabinach (A5M4-K).

Napęd: jeden 9-cylindrowy silnik gwiazdowy chłodzony powietrzem Nakajima Kotobuki 5 o mocy startowej 550 kM (404 kW), 600 kM (441 kW) na wysokości 3100 m, śmigło metalowe dwułopatowe o zmiennym skoku o średnicy 2,900 m, pojemność zbiorników paliwa 200 litrów (Ka-14 1-szy prototyp). Jeden 9-cylindrowy silnik gwiazdowy chłodzony powietrzem Nakajima Kotobuki 3 o mocy startowej 640 kM (470 kW), 715 kM (526 kW) na wysokości 2800 m, śmigło metalowe dwułopatowe o zmiennym skoku i średnicy 2,690 m, (Ka-14 2-gi prototyp), śmigło metalowe trzyłopatowe o zmiennym skoku i średnicy 2,900 m, pojemność zbiorników paliwa 330 litrów (A5M2b). Jeden 9-eyłindrowy silnik gwiazdowy chłodzony powietrzem Nakajima Hikari 1 o mocy startowej 700 kM (515 kW), 800 kM (588 kW) na wysokości 3500 m, śmigło metalowe dwułopatowe o zmiennym skoku o średnicy 2,690 m (Ka-14 3-ci, 4-ty i 5-ty prototyp). Jeden 9-cyłindrowy silnik gwiazdowy chłodzony powietrzem Nakajima Kotobuki 2 Kai 1 o mocy startowej 580 kM (426 kW), 630 kM (463 kW) na wysokości 1500 m, śmigło metalowe dwułopatowe o zmiennym skoku o średnicy 2,690 m, pojemność zbiornika paliwa 330 lirów (A5M1). Jeden 9-cylindrowy silnik gwiazdowy chłodzony powietrzem Nakajima Kotobuki 2 Kai 3b o mocy startowej 610 kM (448 kW), 690 kM (507 kW) na wysokości 3250 m, śmigło metalowe trzypłatowe o zmiennym skoku o średnicy 2,980 m, pojemność zbiorników paliwa 330 litrów lA5M2a). Jeden 12-cylindrowy silnik widlasty chłodzony cieczą Hispano-Suiza 12 o mocy startowej 610 kM (448 kW), 690 kM (507 kW) na wysokości 3900 m, śmigło metalowe trzyłopatowe o zmiennym skoku o średnicy 2,900 m (A5M3a). Jeden 9-cylindrowy silnik gwiazdowy chłodzony powietrzem Nakajima Kotobuki 41 lub 41 Kai o mocy startowej 710 kM (522 kW), 785 kM (577 kW) na wysokości 3000 m, śmigło metalowe trzyłopatowe o zmiennym skoku i średnicy 2,980 m, pojemność zborników paliwa 330 litrów + dodatkowy odrzucany 160 litrowy zbiornik paliwa (A5M4 i A5M4-K). Jecen 14-cylindrowy silnik gwiazdowy chłodzony powietrzem Mitsubishi Kinsei A-3 lub A-9, śmigło metalowe trzyłopatowe o zmiennym skoku (doświadczalna zabudowa na jednym z prototypów Ka-14.

Uzbrojenie: dwa 7,7 m karabiny maszynowe Typ 89 w górnej części kadłuba (wszystkie wersje za wyjątkiem jak w tekście). Jedno 20 mm działka Hispano (A5M3a). Podwieszenie zewnętrzne: dwie 30 kg bomby (A5M2b i A5M4) lob jeden 160 litrowy odrzucany zbiornik paliwa (A5M4).

Tabela 1. Dane techniczne wybranych modeli.

Literatura:
T. Januszewski, K. Zalewski - "Japońskie samoloty marynarki 1912-1945", wydawnictwo Lampart.
K. Zalewski - "Japońskie lotnictwo pokładowe", wydawnictwo Lampart.

Strona: 1, 2, 3